Το internet και η τεχνολογία έχουν γίνει αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής μας. Είναι αδύνατον να φανταστούμε την καθημερινότητά μας χωρίς internet, υπολογιστή και κινητό. Καμιά φορά μάλιστα ξαφνιάζομαι όταν συνειδητοποιώ ότι ανήκω σε μία γενιά που μεγάλωσε στην προ-internet εποχή!
Τι να πούμε βέβαια για τα παιδιά μας; Εκείνα κι αν μεγαλώνουν μέσα στην τεχνολογία… Τα παιδιά μας σίγουρα δεν μπορούν να φανταστούν τη ζωή τους μακριά της. Από μικρά έμαθαν να την αξιοποιούν για να διασκεδάζουν, να μαθαίνουν και να επικοινωνούν.
Μία από τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουμε ως γονείς της σημερινής εποχής, είναι να βοηθήσουμε τα παιδιά μας να γίνουν υπεύθυνοι ψηφιακοί πολίτες. Αυτό δεν είναι και τόσο απλό όσο ακούγεται, γιατί κι εμείς – οι μεγάλοι – μαθαίνουμε ακόμα. Η τεχνολογική επανάσταση είναι πρωτόγνωρη για όλους μας!
Η κόρη μου απέκτησε το δικό της κινητό στο ξεκίνημα της Πρώτης Γυμνασίου. Όπως όλα τα παιδιά έτσι κι εκείνη περίμενε τη στιγμή με χαρά και ανυπομονησία. Την περίμενα κι εγώ όμως με χαρά και ανυπομονησία, γνωρίζοντας ότι ήταν καλά προετοιμασμένη για την «ελευθερία» που προσφέρει ένα κινητό.
Το κινητό (και μιλάω κυρίως για smartphone όχι ένα απλό κινητό) είναι ένας παντοδύναμος υπολογιστής στην τσέπη μας. Στις μικρότερες ηλικίες, όταν αφήνουμε τα παιδιά να χρησιμοποιήσουν μια συσκευή με πρόσβαση στο internet, μπορούμε να την τοποθετήσουμε σε χώρους όπως η κουζίνα ή το καθιστικό, ώστε να επιβλέπουμε διακριτικά. Όταν όμως μεγαλώνουν και αποκτούν κινητό πώς μπορούμε να βεβαιωθούμε ότι παραμένουν προστατευμένα και ασφαλή;
Θα έλεγα ότι έχουμε τρεις επιλογές:
1. Εκπαίδευση
Η πρώτη επιλογή είναι να έχουμε εκπαιδεύσει τα παιδιά μας σωστά, από μικρή ηλικία – και όχι λίγο πριν να πάρουν το κινητό (ή τον υπολογιστή τους). Να τα έχουμε μάθει να σκέφτονται. Να έχουμε καθίσει αρκετές ώρες μαζί τους και να έχουμε περιηγηθεί σε δεκάδες σελίδες παρέα. Να έχουμε μιλήσει πολύ. Να τους έχουμε πει τι έχει συμβεί σε εμάς και τα μαθήματα που πήραμε. Να έχουμε βάλει όρια και να έχουμε καθορίσει ένα πλαίσιο συμπεριφοράς, κάποιους κανόνες με τους οποίους θα γίνονται τα πράγματα στο σπίτι μας. Τα παιδιά χρειάζονται όρια, στη ζωή αλλά και στην τεχνολογία. Πρέπει επίσης να μάθουν να αυτορρυθμίζουν τη συμπεριφορά τους και αυτό θα γίνει μόνο αν έχουν αναπτύξει την κριτική τους σκέψη και έχουν μάθει τι είναι σωστό και τι όχι.
Ξεκινάμε νωρίς. Η διαδικασία αυτή είναι μακροχρόνια. Πολύ πριν να πάρει η κόρη μου το κινητό της γνώριζε, για παράδειγμα, ότι το βράδυ δε θα το παίρνει στο δωμάτιό της. Δεν αρχίσαμε να διαπραγματευόμαστε αφού πήρε το κινητό. Από μικρή γνώριζε ότι δεν μπορεί να μπει στα social media πριν να κλείσει τα 13. Αυτοί είναι δυο από τους κανόνες που ισχύουν στο δικό μας σπίτι και τους αναφέρω ενδεικτικά. Δε σημαίνει ότι χρειάζεται να τους ακολουθήσουν όλοι.
2. Εργαλεία προστασίας
Η δεύτερη επιλογή είναι να αξιοποιήσουμε την τεχνολογία και να χρησιμοποιήσουμε τα κατάλληλα εργαλεία προστασίας. Να εγκαταστήσουμε υπηρεσίες γονικού ελέγχου που προστατεύουν τα παιδιά από την πρόσβαση σε ιστοσελίδες με άσεμνο και επικίνδυνο περιεχόμενο και παρέχουν πλήρη παραμετροποίηση ανάλογα με τις ανάγκες. Όσο πιο μικρό είναι το παιδί, τόσο πιο απαραίτητη είναι η χρήση αυτών των υπηρεσιών. Όσο τα παιδιά μεγαλώνουν, τόσο δεν θα τα έχουν πλέον ανάγκη.
Το νόημα δεν είναι να επιβάλλουμε αστυνόμευση. Αν το δουν ως αστυνόμευση θα βρουν τον τρόπο να την παρακάμψουν. Ούτε να νιώσουν ότι θέλουμε να τα κατασκοπεύσουμε. Το σκεπτικό είναι να μάθουν από μικρή ηλικία ότι υπάρχουν εργαλεία που βοηθάνε στην προστασία των παιδιών και ότι αργά ή γρήγορα, θα μπορούν να κινηθούν και χωρίς αυτά.
Όταν τα μαθαίνουμε να κολυμπούν στη θάλασσα, ξέρουν ότι αργά ή γρήγορα θα πετάξουν τα μπρατσάκια και θα κολυμπήσουν μόνα τους. Καταλαβαίνουν ότι φοράνε μπρατσάκια για το καλό τους και ότι ανυπομονούμε όσο και τα ίδια να σταματήσουν να τα χρησιμοποιούν. Ίδια φιλοσοφία!
3. Απαγόρευση;
Εναλλακτικά, μπορούμε να… απαγορεύσουμε στα παιδιά μας τη χρήση κινητού, υπολογιστή και την πρόσβαση στο internet. (Ή να τα κλειδώσουμε στο δωμάτιό τους μέχρι να γίνουν 18.) Αστειεύομαι φυσικά και πιστεύω ότι όλοι θα συμφωνήσουμε ότι αυτή ΔΕΝ είναι λύση. Το παιδί θα βρει τον τρόπο να μπει στο internet ακόμα κι αν του το απαγορεύσουμε στο σπίτι, ενώ αν ζει σε πλαίσιο απαγόρευσης δε θα μπορέσει να αποκτήσει τις γνώσεις και τα εφόδια για να προστατευτεί όταν θα βρεθεί μόνο του. Ως γονείς πρέπει να προσαρμοστούμε στη νέα εποχή, όχι να κάνουμε βήματα προς τα πίσω. Επομένως ας την απορρίψουμε ως επιλογή και ας εστιαστούμε στις άλλες δύο.
Παρ’ όλο που η κάθε οικογένεια είναι διαφορετική και θα πρέπει να ορίσει τα δικά της πλαίσια, ακολουθούν κάποιοι κανόνες που εφαρμόζουμε εμείς στο σπίτι μας που ελπίζω να δώσουν ιδέες και τροφή για σκέψη.
Εξάλλου όπως συμβουλεύει η Yalda Uhls, ψυχολόγος και συγγραφέας του βιβλίου “Media Moms & Digital Dads,” οι γονείς χρειάζεται να ορίσουν κανόνες από την αρχή: «Πιστεύω ότι όταν δίνεις στο παιδί σου ένα εργαλείο που του δίνει απεριόριστη πρόσβαση στο Internet και στους φίλους του, είναι σημαντικό να γνωρίζει ότι η συσκευή σού ανήκει, μια και εσύ την πλήρωσες και αν αισθανθείς ότι η συμπεριφορά του είναι ενάντια στις αξίες της οικογένειάς σου, μπορείς να την πάρεις πίσω» .
Στη δική μας περίπτωση, κάποιες από τις συσκευές που έχουν στην κατοχή τους τα παιδιά μου, τις έχουν αγοράσει με δικά τους χρήματα. Και πάλι όμως αυτό δε σημαίνει ότι μπορούν να τις λειτουργούν με τους δικούς τους κανόνες. Πρέπει να ακολουθούν τους κανόνες του σπιτιού μας.
Με μια σύντομη αναζήτηση στο internet θα βρούμε δεκάδες «συμβόλαια» που έχουν κάνει γονείς με τα παιδιά τους όταν τους έδωσαν κινητό ή όταν τα άφησαν να μπουν στο Instagram, στο Facebook, κλπ. Μερικά από αυτά είναι ιδιαίτερα βοηθητικά! Για να είμαι ειλικρινής εμείς δεν έχουμε γράψει τους κανόνες σε χαρτί, είναι όμως ξεκάθαροι.
Ωράριο λειτουργίας συσκευών
Τα κινητά, τα laptop και τα tablets ανοίγουν κάποια συγκεκριμένη ώρα και κλείνουν κάποια συγκεκριμένη ώρα, που διαφέρει καθημερινές και Σαββατοκύριακα. Θα επιτρέψουμε τη χρήση καθημερινές; Και για ποιους σκοπούς; Αρκετές οικογένειες επιτρέπουν τη χρήση τους μόνο για εργασίες σχολείου.
Έχω διαπιστώσει ότι ακόμα και για τα Σαββατοκύριακα, είναι σημαντικό να υπάρχει συγκεκριμένο ωράριο. Στο δικό μας σπίτι οι συσκευές τα Σαββατοκύριακα ανοίγουν μετά τις 10.00 το πρωί. Αυτό γίνεται για να αναπληρώνουν τα παιδιά ύπνο και να ξυπνάνε με φυσικό τρόπο και όχι πριν της ώρας τους από την αγωνία τους να μπουν στο internet ή να παίξουν ηλεκτρονικά.
Νυχτερινή φόρτιση
Στο σπίτι μας, τα κινητά φορτίζονται το βράδυ εκτός του δωματίου. Πρόσφατη έρευνα του Πανεπιστημίου της Βασιλείας, καταλήγει στο ότι οι έφηβοι που έχουν τα smartphone στα δωμάτιά τους, έχουν περισσότερες πιθανότητες να τα ανοίξουν κατά τη διάρκεια της νύχτας για να στείλουν μηνύματα ή να περιηγηθούν online. Έχουν επίσης φτωχότερες συνήθειες ύπνου και υψηλότερα ποσοστά κατάθλιψης. Φυσικά αυτό δεν ισχύει μόνο για τα παιδιά, αλλά και για τους μεγάλους.
Η πρόσφατη γνωριμία μου με την Arianna Huffington με είχε εμπνεύσει να αναθεωρήσω κι εγώ τη συνήθεια μου να φορτίζω το κινητό μου στο κομοδίνο μου.
Κωδικοί
Οι κανόνες του σπιτιού μας λένε, ότι ο γονέας γνωρίζει όλους τους κωδικούς των παιδιών και ότι μπορεί να τους χρησιμοποιήσει αν χρειαστεί. Γνωρίζω από τους κωδικούς εισόδου στον υπολογιστή, ως τα password των email. Δεν τα έχω χρησιμοποιήσει ποτέ, γιατί δε θέλω και γιατί δεν έχει προκύψει η ανάγκη. ΜΠΟΡΩ όμως αν χρειαστεί.
Σκέψου πριν ανεβάσεις
To internet γράφεται με στυλό όχι με μολύβι. Μαθαίνουμε στα παιδιά ότι ό,τι ανεβαίνει δε σβήνεται ποτέ, ακόμα κι αν το κατεβάσεις. Ακόμα κι αν ανεβάσεις κάτι με σκοπό να το δουν μόνο οι φίλοι σου, μπορεί κάποιος να αποφασίσει να το κάνει screenshot και να το δουν τελικά όλοι.
Θα έλεγες κάτι πρόσωπο με πρόσωπο σε κάποιον; Θα αισθανόσουν καλά αν το δει ο ίδιος, οι φίλοι σου, οι γονείς σου, οι καθηγητές σου, η γιαγιά σου; Αν όχι, μην το ανεβάσεις.
Τέλος, διδάσκουμε τα παιδιά να μη δίνουν προσωπικές πληροφορίες χωρίς την άδειά μας (επίθετο, όνομα, ηλικία, διεύθυνση, τηλέφωνο, οικογενειακό εισόδημα, ωράρια σχολείου, ονόματα φίλων κτλ.), να μη μοιράζονται κωδικούς πρόσβασης, να μην ανεβάζουν φωτογραφίες τους χωρίς να μας έχουν συμβουλευτεί και να μην ανεβάζουν φωτογραφίες ή πληροφορίες άλλων, αν δεν έχουν ζητήσει πρώτα την άδειά τους.
Όλα ξεκινούν από εμάς
Γινόμαστε το καλύτερο παράδειγμα προς μίμηση για τα παιδιά μας. Και αυτό σημαίνει ότι προσέχουμε κι εμείς την online συμπεριφορά μας.
Σημαίνει επίσης ότι εκπαιδευόμαστε συνέχεια για να είμαστε μέσα στις εξελίξεις. Το internet και η τεχνολογία είναι μία από τις γλώσσες επικοινωνίας των παιδιών. Είναι ένας ακόμα τρόπος για να επικοινωνούμε καλύτερα! Άρα θέλουμε να μάθουμε να μιλάμε καλά αυτή τη γλώσσα.
Τέλος, αν θέλουμε να είμαστε ένα καλό παράδειγμα προς μίμηση, οφείλουμε να βάζουμε όρια στον εαυτό μας. Σε πρόσφατη έρευνα που δημοσιεύτηκε από την AVG, το 54% των παιδιών είπε ότι οι γονείς τους τσέκαραν το τηλέφωνό τους πολύ συχνά, ενώ το 32% είπε, ότι ένιωθαν ασήμαντα όταν οι γονείς τους ασχολούνταν με τα κινητά τους.
Έτσι όταν συζητάμε με τα παιδιά μας ας τους δίνουμε την αμέριστη προσοχή μας. Ας αφήνουμε κάτω το κινητό και ας τα κοιτάμε στα μάτια!
Από την άλλη, θα έρθουν και οι στιγμές που θα βρισκόμαστε όλοι μαζί στον ίδιο χώρο και ο καθένας θα βρίσκεται μπροστά στη δική του οθόνη. Περιστασιακά συμβαίνει και αυτό και έχει κι αυτό τη χαρά του… Είναι κι αυτό μέσα στο πρόγραμμα!
Ελπίζω οι παραπάνω πληροφορίες να σας φανούν χρήσιμες και να σας βοηθήσουν να προετοιμάσετε καλύτερα τα παιδιά για το πρώτο τους κινητό. Ο χρόνος και η προσπάθεια που θα καταβάλετε θα αξίζουν τον κόπο. Καλή επιτυχία!
📱 Σας άρεσε το post? Μοιραστείτε το!
ΔΩΡΕΑΝ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΥΛΙΚΟΥ
Γίνετε συνδρομητές στο newsletter μου κι αποκτήστε πρόσβαση στη βιβλιοθήκη υλικού μου, που περιέχει λίστες οργάνωσης, βοηθήματα και εργαλεία για εκτύπωση!
Το email σας προστατεύεται και χρησιμοποιείται σύμφωνα με την Πολιτική Απορρήτου
Με κάθε επιφύλαξη αφήνω αυτό το σχόλιο, γιατί δεν έχω παιδιά αυτής της ηλικίας και δεν ξέρω πως θα αντιδράσω τότε. Αυτό που με δίδαξε το internet είναι ότι δεν πρέπει τώρα (και γενικότερα) να αφήσω ένα σχόλιο που δε θα λέει “πολύ χρήσιμες συμβουλές” και άλλα τέτοια συγκαταβατικά. Όμως αυτή είναι ταυτόχρονα η εικόνα του internet και της κοινωνίας που δε μου αρέσει, οπότε επιλέγω απλώς να γράψω την άλλη άποψη εδώ επειδή σε εκτιμώ. Δε θα έκανα κάτι αντίστοιχο πια στα περισσότερα από τα blogs που υπάρχουν. Μπαίνω λοιπόν στο ζουμί.
Αυτό που βλέπω στην κανονική – που λέω εγώ – ζωή είναι πως γενικά έχεις δύο επιλογές: είτε να προσέχεις πάρα πολύ τι εικόνα δημιουργείς και αναγκαστικά να προσποιείσαι κάποιες φορές (π.χ. μέσα μου βράζω, αλλά δεν το δείχνω για να μην τσακωθώ, γιατί δε θέλω οι άλλοι να με δουν σε αυτή την κατάσταση….ας μην το κρύβουμε ότι υπάρχει αυτό σαν δεύτερη σκέψη στο μυαλό μας, παρόλο που δύσκολα θα το παραδεχτούμε….. Όμως μέσα σου να βράζεις εκείνη την ώρα, όχι ότι αντιμετώπισες την αρχική αιτία του θυμού σου. Απλώς την έκρυψες), είτε να δίνεις στον εαυτό σου την ελευθερία να εκφράζεται ελεύθερα, αλλά μετά να μπορεί να αντιμετωπίσει τις συνέπειες (ναι, θα σχολιάσει η γειτόνισσα, αλλά ok το χειρίζομαι). Για εμένα η ζωή είναι πολύ προσποιητή και πολύ βαρετή όταν οι περισσότεροι τσακώνονται στα κρυφά, λένε τις σκέψεις τους στα κρυφά, μαλώνουν τα παιδιά τους στα κρυφά, αλλά έξω δίνουν τελείως άλλη εικόνα. Αυτό όμως που με φοβίζει περισσότερο σε όλο αυτό είναι η δυστυχία, τα κόμπλεξ και κάθε είδους άλλο ψυχολογικό θέμα που μπορεί να φέρει στη ζωή κάποιου το ανέκφραστο συναίσθημα και αυτή η προσποιητή σε ένα βαθμό ζωή. Οπότε, γενικά δεν ξέρω αν θα συμβούλευα ποτέ τα παιδιά μου να μην πούνε ή γράψουν κάτι – που μπορεί ακόμη και να με έθιγε προσωπικά -επειδή θα υπήρχε ο κίνδυνος να το μάθει η μαμά τους, η γιαγιά τους, οι γείτονες και όλοι τους οι γνωστοί. Μιλάω για το σημείο που αναφέρεσαι στο αν θα ένιωθε άνετα το παιδί να πει κάτι σε κάποιον κατά πρόσωπο ή θα ένιωθε καλά αν το διάβαζε. Θα προτιμούσα να το εκφράσουν οπουδήποτε (είτε αφορούσε εμένα, είτε άλλον) και μετά να ήξεραν ότι θα μπορούσαν να το χειριστούν (“Ναι, μαμά, είπα αυτό για εσένα γιατί αυτό νιώθω και ήθελα κάπου να το εκφράσω.”). Η μόνη σχετική συμβουλή που νομίζω ότι θα έδινα είναι ότι έχουν δικαίωμα να εκφράζουν τις δικές τους σκέψεις, αλλά όχι τις σκέψεις των άλλων (κάτι που άκουσαν, κάτι που τους εκμυστηρεύτηκε κάποιος). Είναι περισσότερο σύνθετο το θέμα και δεν έχει να κάνει μόνο με το internet. Kαι φυσικά έχει να κάνει με τη στάση ζωής που ακολουθεί ο καθένας μας και το πόσο ειλικρινής θέλει να είναι η εικόνα που δείχνει έξω με αυτό που στα αλήθεια είναι και αισθάνεται. Τελικά δεν ξέρω αν με τέτοιου είδους συμβουλές βοηθάμε την κοινωνία να εξελιχθεί, να μάθει να μιλάει ανοιχτά ο ένας στον άλλον ή καθηλώνουμε τη νέα γενιά σε μια κακή πρακτική που έχει ακολουθηθεί για χρόνια που τους ορίζει να σκέφτονται τι εικόνα δείχνουν έξω, τι θα σκεφτεί ο άλλος για αυτούς και όχι τι στα αλήθεια κουβαλάνε μέσα τους. Βλέπεις ανθρώπους (η πλειοψηφία) που δυσκολεύονται να καταλάβουν ποια είναι τα στοιχεία του χαρακτήρα τους, τι άνθρωποι είναι, τι αισθάνονται, τι ανάγκες έχουν, γιατί έχουν όσα χαρακτηριστικά έχουν, επειδή έχουν μάθει να δίνουν μεγαλύτερη αξία στην πλασματική εικόνα που δημιουργούν βάζοντας διαρκώς φραγμούς σε όσα σκέφτονται και αισθάνονται, παρά στην αληθινή εικόνα του εαυτού τους, Κι αν ένας δε δει αυτή την αληθινή εικόνα, δε θα καταφέρει να βελτιωθεί σαν άνθρωπος και να εξελιχθεί.
Το ξαναδιαβάζω και δε φαίνεται καθαρά τι ήθελα να πω. Σε μια ηλικία που τα παιδιά βιώνουν πολύ εντονα ίσως είναι καλύτερα να έχουν κατι οπου θα μπορούν να πουν φωναχτα τις σκέψεις που ορισμένα από αυτα ίσως δε νιώθουν άνετα να εκφράσουν πρόσωπο με πρόσωπο στο γονιο τους η σε οποιονδηποτε άλλο. Λεγοντας τις σκέψεις τους, κατανοούν και καλύτερα τον εαυτό τους και σταδιακά αποκτούν θάρρος να εκφράζονται δυνατά και απευθείας εκεί που πρέπει. Αν δεν τις λένε για να μη στενοχωρησουν κάποιον (Αν και πιστεύω πως κυρίαρχη δεν είναι αυτή η σκέψη των άλλων, αλλα η σκέψη για το πως θα φανούν…ο φόβος ότι οι άλλοι θα πάψουν να τους αγαπούν και να τους αποδέχονται) δε θα μάθουν ποτέ να εκφράζουν τις ανάγκες τους και με τον καιρό θα χάσουν την ικανότητα να τις αναγνωριζουν. Έτσι θα ζουν με έναν προσποιητο και όχι αληθινό εαυτό.
Το θέμα της πλασματικής ή αληθινής εικόνας, δεν αφορά μόνο το internet, όπως πολύ σωστά γράφεις στο πρώτο σχόλιο. Οπότε είναι ένα σπουδαίο θέμα που δεν αφορά όμως αποκλειστικά το συγκεκριμένο post.
Παρ’ όλα αυτά να εξηγήσω λίγο περισσότερο τι εννοούσα. Δε θα με πείραζε τα παιδιά μου να αρχίσουν να μιλάνε με μια φίλη τους για μένα (για παράδειγμα). Μπορεί να θέλουν να βγάλουν πράγματα από μέσα τους και να μη θέλουν να μου τα πουν. Καταλαβαίνω ότι μπορεί να έχουν ανάγκη να μιλήσουν για μένα (online ή offline) για πράγματα που μπορεί να μη μου έλεγαν πρόσωπο με πρόσωπο. Είναι φυσιολογικό! Κι αν το μάθαινα; Δε θα πληγωνόμουν, εννοείται! Εκτός κι αν μιλούσαν με ανάρμοστο τρόπο – που δε θα το έκαναν. Πιστεύω λοιπόν ότι και βέβαια θα μπορούσαν να το χειριστούν και να μου πουν, “δε στο είπα για αυτό και για αυτό το λόγο”.
Εκείνο στο οποίο αναφέρομαι στο post είναι στη συμβουλή που δίνω στα παιδιά ότι δεν μπορούν να λένε κάτι για κάποιον σε ένα τσατ ή σε ένα κλειστό group νομίζοντας ότι αυτός ο κάποιος δε θα το μάθει ποτέ επειδή το group είναι κλειστό. Καμιά φορά τα τσατ ή τα κλειστά group ή και τα email δίνουν την ψευδαίσθηση ότι υπάρει ιδιωτικότητα και τελικά ο άλλος το μαθαίνει και πληγώνεται. Αυτό το “πίσω από την πλάτη” είναι διαφορετικό από την πρώτη περίπτωση (να μιλάνε δηλαδή για μένα με μια φίλη τους).
Τώρα το άλλο μεγάλο θέμα, το αν θα επιλέξουν να πουν τη γνώμη τους σε κάποιον ή να συγκρατηθούν κι από μέσα τους να βράζουν ή να ακολουθήσουν μια μέση οδό είναι διαφορετικό. Απλά δε θέλω να νομίζουν ότι μπορούν να λένε ό,τι να ‘ναι πίσω από την πλάτη του άλλου, και να νομίζουν ότι ο άλλος δε θα το μάθει ποτέ.
Αυτή την παράμετρο δε θα τη σκεφτόμουν ποτέ. Δε θα μου πήγαινε ποτέ το μυαλό στο ότι θα χρειαζόταν να συμβουλεύσω το παιδί μου ότι δεν του προσφέρει τίποτα το να μιλάει πίσω από τις πλάτες των άλλων. Γενικότερα και όχι μόνο στο internet.Θα έμενα πολύ λιγότερο -έως καθόλου – στο σημείο ότι υπάρχει κίνδυνος ο άλλος να το μάθει και θα εστίαζα στο γιατί το παιδί μου μπορεί να έχει ανάγκη να κάνει κάτι τέτοιο.Κι εδώ πιστεύω πως ένα παιδί που έχει μάθει από μικρό να εκφράζεται ανοιχτά και να μην κρατά μέσα του πολλές σκέψεις και συναισθήματα, τότε δε θα νιώσει την ανάγκη να μιλήσει για κάποιον πίσω από την πλάτη του. Όμως, μιας και αυτό είναι αγαπημένη συνήθεια πολλών χρηστών του internet, ίσως θα έπρεπε να το διαβάσουμε ανάποδα σαν συμβουλή και να δούμε τι θα πούμε στα παιδιά μας όταν θα είναι αποδέκτες κάποιου τέτοιου γεγονότος. Όταν κάποιος άλλος θα μιλήσει για εκείνα πίσω από την πλάτη τους και θα το μάθουν.