Όταν ήμουν μικρή και έκανα ενόργανη γυμναστική, είχα έναν προπονητή που δεν δεχόταν το «δεν μπορώ» για απάντηση. Κάθε φορά που του έλεγες «δεν μπορώ», απαντούσε σχεδόν αυτόματα: «Δεν υπάρχει δεν μπορώ — υπάρχει δεν θέλω.»
Και μου έσπαγε τα νεύρα! Σκεφτόμουν «Πώς είναι δυνατόν να το λέει αυτό;» Εγώ ήμουν σίγουρη ότι όντως δεν μπορούσα. Όμως τώρα που βλέπω τα πράγματα από απόσταση καταλαβαίνω ότι δεν μου ζητούσε να κάνω κάτι εντελώς ακατόρθωτο για τις δυνατότητές μου. Εξάλλου ήταν δίπλα μου για να με πιάσει. Ήθελε να με βοηθήσει να ξεπεράσω το φόβο μου, να δοκιμάσω, να εξασκηθώ, έτσι ώστε τελικά να τα καταφέρω.
Ορκιζόμουν τότε ότι όταν θα μεγάλωνα δεν θα την έλεγα ποτέ αυτήν την φράση και η αλήθεια είναι ότι αυτολεξεί δεν την είπα. Όμως τελικά αυτή η φράση — όσο κι αν με εκνεύριζε τότε — με επηρέασε. Με έμαθε να σκέφτομαι αλλιώς. Με έκανε να αναρωτιέμαι: Πού είναι το όριο ανάμεσα στο «δεν μπορώ» και στο «φοβάμαι»;
Γιατί αργότερα, όταν έγινα μαμά, άκουσα κι εγώ αυτό το «δεν μπορώ». Όχι μία φορά. Πολλές. Και κάθε φορά έπρεπε να αποφασίσω: Πώς θα απαντήσω τώρα σε αυτό;
Να λοιπόν τι έχω καταλάβει όλα αυτά τα χρόνια:
Γιατί τα παιδιά λένε «δεν μπορώ»
Όταν το παιδί λέει «δεν μπορώ» δεν σημαίνει ότι δεν θέλει. Σημαίνει ότι χρειάζεται στήριξη. Είναι ένα σύμπτωμα, όχι η ρίζα του προβλήματος. Πίσω από το «δεν μπορώ» μπορεί να κρύβονται:
- Φόβος αποτυχίας: Φοβάται ότι αν προσπαθήσει και αποτύχει, θα «αποδειχθεί» ότι δεν είναι ικανό. Ενώ αν δεν προσπαθήσει καν, τουλάχιστον δεν θα αποτύχει.
- Τελειομανία: Πιστεύει ότι πρέπει να τα κάνει όλα τέλεια από την πρώτη φορά. Ακούει μέσα του μια φωνή που λέει: «Αν δεν είναι τέλειο, δεν αξίζει». Αυτή η φωνή το μπλοκάρει πριν καν ξεκινήσει.
- Έλλειψη υπομονής: Αν δεν δει άμεσα αποτέλεσμα αποθαρρύνεται.
- Ανασφάλεια λόγω σύγκρισης με άλλους: Βλέπει τους άλλους να τα καταφέρουν και νιώθει μειονεκτικά.
- Αίσθηση έλλειψης ελέγχου: Μπορεί να νιώθει ότι δεν έχει καμία δύναμη ή επιλογή. Ότι το «παιχνίδι είναι ήδη χαμένο» πριν καν ξεκινήσει.
- Μηνύματα από το περιβάλλον: Όταν το παιδί αντιλαμβάνεται ότι η αποτυχία «δεν επιτρέπεται» μαθαίνει να αποσύρεται για να προστατευτεί.
- Κούραση: Μερικές φορές, είναι απλώς εξαντλημένο. Αντί να πει «είμαι κουρασμένο», λέει «δεν μπορώ».
Όλα αυτά δεν φαίνονται με την πρώτη ματιά. Αλλά κρύβονται πίσω από ένα απλό «δεν μπορώ». Και όσο περισσότερο τα αναγνωρίζουμε, τόσο καλύτερα μπορούμε να σταθούμε δίπλα στο παιδί μας, με κατανόηση — και χωρίς πίεση.
Τι να ΜΗΝ κάνεις όταν το παιδί λέει «δεν μπορώ»
Όταν το παιδί μας πει κάτι που ακούγεται «αρνητικό», η παρόρμησή μας είναι να το διορθώσουμε. Να το κάνουμε να νιώσει καλύτερα. Όμως μερικές φορές, αυτό δεν βοηθά.
Μην πεις: «Έλα τώρα, μπορείς!»
Ακούγεται ενθαρρυντικό, αλλά το παιδί νιώθει ότι δεν το καταλαβαίνεις. Ότι «υποβιβάζεις» αυτό που νιώθει.
Μην πεις: «Μα είναι πανεύκολο!»
Αν εκείνο δυσκολεύεται, αυτό το σχόλιο το κάνει να νιώθει ανεπαρκές. Είναι σαν να του λες ότι δεν είναι ικανό.
Μην το κάνεις εσύ για εκείνο
Αν του πεις «άσε θα το κάνω εγώ», είναι σαν να του λες «δεν σε εμπιστεύομαι». Χάνει την ευκαιρία να δοκιμάσει. Μαθαίνει ότι η λύση έρχεται απ’ έξω.
Μην πεις: «Μην το σκέφτεσαι» ή «μη φοβάσαι»
Το συναίσθημα δεν εξαφανίζεται με εντολή. Το παιδί νιώθει πιο μόνο, σαν να πρέπει να «κρύψει» αυτό που βιώνει.
Μην το συγκρίνεις με άλλους
Μην πεις «Η αδερφή σου τα κατάφερε, εσύ γιατί όχι;». Τέτοιες συγκρίσεις πληγώνουν και καταρακώνουν την αυτοεκτίμηση (άσε που βλάπτουν και τις αδελφικές σχέσεις).
Μην το πιέζεις όταν δείχνει κουρασμένο ή μπλοκαρισμένο
Ίσως αυτό που χρειάζεται δεν είναι σπρώξιμο αλλά παύση. Ξεκούραση. Χρόνο.
Μην αποφασίζεις εσύ τι φταίει — ρώτα
Πες: «Τι σε δυσκολεύει πιο πολύ;» Μια ερώτηση σαν αυτή μπορεί να ανοίξει διάλογο και να φανερώσει το πραγματικό εμπόδιο.
Η πρόθεσή μας είναι πάντα καλή — θέλουμε να βοηθήσουμε. Αυτό που χρειάζεται όμως το παιδί, είναι κάτι ουσιαστικότερο: να του δώσουμε χώρο. Χώρο να νιώσει, να εκφραστεί, να δοκιμάσει. Με εμάς δίπλα του, όχι μπροστά του.
Πώς να βοηθήσεις το παιδί να πιστέψει στον εαυτό του
Όταν το παιδί λέει «δεν μπορώ», υπάρχουν τρόποι για να το βοηθήσουμε να αποκτήσει θάρρος και αυτοπεποίθηση. Να κάποιοι από αυτούς:
Άκου προσεκτικά πριν απαντήσεις
Μην βιαστείς να το διορθώσεις ή να το καθησυχάσεις. Κάνε ένα βήμα πίσω και ρώτα: «Τι είναι αυτό που σε δυσκολεύει;» Η ερώτηση αυτή, από μόνη της, είναι θεραπευτική.
Αναγνώρισε το συναίσθημα
Πες του: «Καταλαβαίνω ότι σου φαίνεται δύσκολο». Όταν το παιδί νιώθει ότι το βλέπεις και δεν το κρίνεις, ξεμπλοκάρει. Ανοίγεται. Και μπορεί να προσπαθήσει ξανά.
Θύμισέ του μικρές επιτυχίες
Θύμισέ του περιπτώσεις που είχε πει «δεν μπορώ», αλλά τελικά τα κατάφερε. Πες: «Θυμάσαι τότε που νόμιζες ότι δεν θα μάθεις ποτέ να δένεις τα κορδόνια σου; Κι όμως, τώρα το κάνεις με κλειστά μάτια!» Στο παλαιότερο post μου το μπουκαλάκι της αυτοεκτίμησης εξηγώ πώς να βοηθήσουμε τα παιδιά να θυμηθούν τις επιτυχίες τους για να ενισχύσουμε την αυτοπεποίθηση και αυτοεκτίμησή τους.
Βοήθησέ το να ξαναδοκιμάσει — με μικρά βήματα
Μερικές φορές χρειάζεται απλώς να σπάσουμε την πρόκληση σε μικρά κομμάτια. Πες: «Ας κάνουμε το πρώτο βήμα σήμερα και βλέπουμε». Αυτό περνάει το μήνυμα στο παιδί ότι δεν χρειάζεται να φτάσει ως το τέλος από την πρώτη μέρα.
Βοήθησέ το να βρει τη δική του λύση
Αντί να κάνεις κάτι εσύ για εκείνο, βοήθησέ το να σκεφτεί τρόπους να το αντιμετωπίσει. Ρώτα: «Τι θα μπορούσες να δοκιμάσεις διαφορετικά;» ή «Αν ήσουν ο κολλητός ή η κολλητή σου τι θα σου έλεγες;» Στο post μου 4 βήματα για να μάθουμε στα παιδιά να λύνουν μόνα τους τα προβλήματά τους εξηγώ όλη τη διαδικασία επίλυσης προβλημάτων αναλυτικά. Έτσι το παιδί μπαίνει στη θέση του ανθρώπου που προσπαθεί — όχι εκείνου που περιμένει να σωθεί.
Ενίσχυσε τη φυσική του περιέργεια
Σύμφωνα με το Psychology Today είναι σημαντικό να δείχνουμε στο παιδί πως δεν χρειάζεται να φοβάται το άγνωστο. Αντί να σκέφτεται «δεν ξέρω, άρα δεν μπορώ», μπορεί να αρχίσει να σκέφτεται «δεν ξέρω, άρα μπορώ να ανακαλύψω.» Ρώτα: «Τι νομίζεις ότι θα γίνει αν δοκιμάσεις με διαφορετικό τρόπο;» ή «Πώς θα το έλυνε κάποιος άλλος;»
Βοήθησέ το να αλλάξει την εσωτερική του φωνή
Σύμφωνα με το Child Mind Institute, τα παιδιά με έντονη εσωτερική αυτοκριτική έχουν ανάγκη να μάθουν πώς να «μιλούν» πιο ευγενικά στον εαυτό τους. Πες στο παιδί: «Αντί για ‘δεν μπορώ’, δοκίμασε να πεις ‘θα κάνω μια προσπάθεια’ ή ‘θα ζητήσω βοήθεια’.»
Μάθε του ότι το λάθος είναι φυσιολογικό και μέρος της διαδικασίας
Πες: «Αν κάνεις λάθος, δεν πειράζει. Έτσι μαθαίνουμε όλοι». Και μοιράσου κι εσύ μια δική σου αποτυχία. Είναι απίστευτο πόσο βοηθά το παιδί να σε δει «άνθρωπο» που κάνει λάθη και όχι τέλειο γονιό.
Μάθε τι το ενθουσιάζει — και δείξε αληθινό ενδιαφέρον
Το να νοιάζεσαι για τα πράγματα που του αρέσουν, ακόμα κι αν εσένα δεν σε ενδιαφέρουν τα χελωνονιντζάκια (καθόλου τυχαίο το παράδειγμα!) κάνει το παιδί να νιώθει ότι το αποδέχεσαι. Αυτό το είδος σύνδεσης ενισχύει την αυτοεκτίμηση του.
Γιόρτασε τη διαδικασία, όχι το αποτέλεσμα
Αντί να πεις «μπράβο που το έκανες σωστά», πες «μπράβο που προσπάθησες». Και αν αποτύχει θύμησέ του: «Δεν τα κατάφερες ΑΚΟΜΗ». Αυτές οι φράσεις χτίζουν νοοτροπία ανάπτυξης — και όχι του φόβου για αποτυχία.
Οι λέξεις που χτίζουν αυτοπεποίθηση
Η γλώσσα μας έχει δύναμη. Μπορεί να χτίσει ή να τραυματίσει. Να ενισχύσει την πίστη στον εαυτό ή να την υπονομεύσει.
Να μερικά παραδείγματα φράσεων που μεταφέρουν στο παιδί το μήνυμα: «Σε βλέπω και είμαι δίπλα σου.»
- «Δεν πειράζει αν δεν τα κατάφερες με την πρώτη. Το σημαντικό είναι ότι προσπαθείς.»
- «Βλέπω ότι δυσκολεύεσαι και δεν πειράζει. Όλοι δυσκολευόμαστε μερικές φορές.»
- «Είμαι περήφανη/ος για σένα, όχι για το αποτέλεσμα, αλλά επειδή δεν τα παράτησες.»
- «Κι αν κάνεις λάθος, τι έγινε; Από τα λάθη μαθαίνουμε.»
- «Δεν χρειάζεται να είναι τέλειο. Αρκεί να προσπαθείς.»
- «Είναι ΟΚ να ζητάς βοήθεια. Κανείς δεν τα καταφέρνει όλα μόνος του.»
- «Μου αρέσει ο τρόπος που το σκέφτεσαι!»
- «Το να προσπαθείς είναι ήδη μια νίκη.»
Αν έχεις παρατηρήσει ότι το παιδί σου λέει συχνά «δεν μπορώ», μπορεί να βοηθήσει να έχεις αυτές τις φράσεις γραμμένες κάπου. Σε ένα σημείο που βλέπετε συχνά. Ή ακόμα καλύτερα — να τις γράψετε μαζί!
Εναλλακτικά κατέβασε το εκτυπώσιμό μου από το post 50 θετικές φράσεις για να λέμε στα παιδιά μας ένα εργαλείο που χρησιμοποιούν καθημερινά χιλιάδες γονείς. Είναι γεμάτο λόγια-βάλσαμο, για τις στιγμές που θέλεις να πεις κάτι θετικό αλλά δεν βρίσκεις τις λέξεις. Παράλληλα θα εγγραφείς στις εβδομαδιαίες ενημερώσεις μου για να μη χάνεις ποτέ τίποτα!
Ίσως το παιδί σου να πει σήμερα «δεν μπορώ». Και ίσως μέσα σου να νιώσεις τον παλιό γνώριμο κόμπο: να θέλεις να το βοηθήσεις, να του δείξεις ότι αξίζει, να το απαλλάξεις από τη δυσκολία.
Αλλά τώρα ξέρεις. Ξέρεις ότι το «δεν μπορώ» δεν σημαίνει αδυναμία — σημαίνει αναζήτηση. Μια εσωτερική φωνή που ψάχνει να μάθει: «Μπορώ; Είμαι ικανό; Θα με αγαπάνε αν δεν τα καταφέρω;»
Και κάθε φορά που εσύ του δίνεις χώρο, λόγια, υποστήριξη, το παιδί μαθαίνει κάτι περισσότερο από το να πετυχαίνει. Μαθαίνει ότι η αξία του δεν εξαρτάται από το αποτέλεσμα. Ότι η προσπάθεια μετράει. Ότι μπορεί να δοκιμάσει, να πέσει, να σηκωθεί. Και να συνεχίσει.
Συχνές Ερωτήσεις
Ναι, είναι απόλυτα φυσιολογικό — ειδικά όταν ένα παιδί βρίσκεται μπροστά σε μια νέα πρόκληση ή αισθάνεται πίεση. Η φράση «δεν μπορώ» είναι τρόπος να εκφράσει το άγχος, την ανασφάλεια ή την ανάγκη του για στήριξη.
Η φράση «δεν μπορώ» δεν σημαίνει πάντα αδυναμία. Συχνά δείχνει φόβο, τελειομανία ή ανάγκη για στήριξη. Το παιδί προσπαθεί να αποφύγει την αποτυχία ή νιώθει ότι δεν έχει έλεγχο στην κατάσταση.
Πάρε μια ανάσα, άκου χωρίς να διορθώσεις, και ρώτα: «Τι σε δυσκολεύει περισσότερο;». Στήριξέ το με ενσυναίσθηση και βοήθησέ το να δει τη δύναμή του — έστω και σε μικρά βήματα.
Θύμισέ του παλιές επιτυχίες, δώσε έμφαση στην προσπάθεια και όχι στο αποτέλεσμα και χρησιμοποίησε θετικές φράσεις που το ενδυναμώνουν. Η ήρεμη παρουσία σου, χωρίς πίεση ή συγκρίσεις, χτίζει μέσα του την ασφάλεια που χρειάζεται για να προσπαθήσει.
Πολύ ενθαρρυντική και αισιόδοξη η δημοσίευση για το “δεν μπορώ”!
Μπορώ να πω ό,τι μου κάλυψε κάποια κενά αλλά και μου έδωσε χαρά που μπορώ να προσφέρω κι εγώ την δύναμη στο παιδί μου να αντιμετωπίζει με θάρρος τα δικά του “δεν μπορώ”.
Παίρνω πολλές φορές παράδειγμα από το βιβλίο “η δύναμη του ακόμη” και του θυμίζω το πόσο σημαντικό είναι που προσπαθεί. Τώρα που διάβασα και το δικό σου άρθρο σκέφτομαι πόσο σημαντικό είναι να έχουμε δίπλα μας θετικούς ανθρώπους που δεν έχουν την διάθεση να μας κρίνουν αλλά να μας βοηθούν στις δυσκολίες!
Σε ευχαριστώ που είσαι ακόμη εδώ Άσπα!
Το ίδιο σε ευχαριστώ κι εγώ Θεανώ! Προχωράμε μαζί! ❤️